جشن آذرگان

روز نهم هر ماه «آذر» یا «اَتر»(Atar) نام دارد؛ آذر ایزد ویژه همه‌­ی آتش‌ها است و از احترام ویژه‌ای نسبت به سایر آخشیج‌ها (عناصر) برخوردار می‌­باشد و «جشن آذرگان» جشنی دیگر از جشن­‌های آتش است در گرامیداشت این آخشیج و ایزد منسوب به آن. در نُهمین روز از آذرماه در گاهشمار زرتشتی که نام روز و ماه یکی می‌شود یعنی روز آذر در ماه آذر، جشن «آذرگان» برگزار می‌شود که در گاهشمار خورشیدی برابر است با سوم آذر ماه خورشیدی. امروزه این جشن هنوز هم در میان زردشتیان در روز نهم آذر تقویم زردشتی که برابر با سوم آذر تقویم رسمی کشور است، برگزار می‌شود و البته به جشن مختصری همراه با اوستاخوانی به‌ویژه خواندن «آتش نیایش» محدود شده است. 

آذرگان جشن احترام به آتش است، آتش نماد اشه است، همانند اشویی که به راستی و پاکی عمل می‌کند، پلیدی‌ها را می‌سوزاند و به سوی بالا گرایش دارد، خود می‌سوزد و به دیگران نور و گرما می‌دهد. ایزد آذر به معنی آتش ستودنی است و فرشته‌ی نگهبان آتش می‌باشد. از اینکه می‌گویند اشوزرتشت آتشی به همراه داشت که خودی خود افروخته بود و بی دود بود و کسی را نمی‌آزرد کنایه از آتش حقیقت است و در پرتو تعلیمات آن پیامبر همه را به سوی خدای یکتا رهنمون نمود و تیرگی و دود آلایش در آن راه نداشت برای فروزش آن نیازمند آلات مصنوعی نبود و جز فروغ بخشی کاری نداشت و سراسر تابش حقیقت و نور معرفت بود.

ابوریحان بیرونی در صفحه ۲۵۶ ترجمهٔ آثارالباقیه دربارهٔ این جشن می‌آورد: «روز نهم آذر عیدی است که به مناسبت توافق دو نام آذر جشن می‌گویند و در این روز به افروختن آتش نیازمند می‌باشند و این روز جشن آتش است و بنام فرشته‌های که به همهٔ آتش‌ها موکل است نامیده شده، زرتشت امر کرده در این روز آتشکده‌ها را زیارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمایند». در «فرهنگ جهانگیری»، «برهان قاطع»، «مروج الذهب مسعودی» و «المدخل فی صناعه احکام النجوم» از کیا کوشیار ابن لبان با شهری جیلی، این جشن را «آذرخش» نوشته‌اند. دانشمند آلمانی «شفتلویتز» (Sheftelwitz) در کتاب خود «آیین قدیم ایران و یهودیت» نوشتار بسیار مفیدی در این باره دارد و نشان می‌دهد که چگونه همه‌ی ملل جهان از هر نژاد آتش را می‌ستایند و از متمدن‌ترین کشورها در اروپا تا وحشی‌ترین قبایل آفریقایی در ستودن این عنصر درخشان با یکدیگر شریک هستند.

«آتش نیایش» نماز مخصوص آتش، بخشی است از یسنای ۶۲، بند ۹ که با این کلمات آغاز می‌شود : «نماز به تو ای آتش، ای بزرگ‌ترین آفریده اهورامزدا و سزاوار ستایش.»‌ وجود نیایشی برای آتش اهمیت این عنصر را نزد ایرانیان آشکار می‌سازد. اهمیت این عنصر آن چنان بوده است که در اساطیر ایران، ایزدی برای آن در نظر گرفته‌اند. آذر / آتش / آتُر / آتَر ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزدا است برای همین گاه او را در شمار امشاسپندان آورده‌اند. تقدس و گرامی بودن آتش ریشه کهن دارد. کلیه اقوام روی زمین به شکل و عنوانی آتش را ستوده و گرامی داشته‌اند. ایرانیان جشن‌های متعددی در گرامی‌ داشت آتش داشته‌اند که مهم‌ترین و باشکوه‌ترین آنها جشن سده (دهم بهمن) است. «آذرگان» دومین جشنی است که در روایات ذکر می‌شود و طبق روایت بیرونی در اواخر پاییز برگزار می‌شده است. ابوریحان بیرونی در مورد این جشن می‌نویسد: «رسم است که در این روز خود را با آتش گرم کنند، زیرا این ماه آخرین ماه زمستان است و سرما در پایان فصل سخت‌تر و حادتر می‌شود. این جشن آتش است و به نام فرشته موکل بر همه آتش‌ها چنین خوانده شده است و زردشت فرمان داده است که در این روز به آتشکده‌ها بروند و در آن جا قربانی‌ها کنند و در کارهای جهان به مشورت بپردازند.»‌ البته منظور از قربانی مراسم یزش زردشتیان است چون که زرتشت با قربانی خونین مخالف بود.

در بسیاری از متون کهن از آذر اهورایی یاد شده و جایگاه او ستوده شده است. برای نمونه در «یسنا، هات ۶۲» از آذر اهورایی با صفاتی چون «برازنده ستایش و نیایش»، «گشایش بخش» و «پناه بخش» یاد شده است و از او شادکامی، زندگی دراز، آسایش همگانی، کامروایی و روشنایی خواستار شده‌اند. همچنین در یسنای۱۷ بند ۱۱ پنج آتش نیز بیان شده است :

۱- آتش برزی سونگ (بلند سود) آتشی است که در اجاق‌های خانوادگی و آدریان‌ها نگه داری می‌شود و به ترتیب حرمت خانواده و عشیره را می‌رساند.

۲- آتش وهو فریان آتشی است در کالبد انسان وجود دارد و حرارت غریزی است که زنده بودن انسان به آن بستگی دارد (امروزه به آن دمای بدن می گویند).

۳- آتش اوروازشت بنا به تفسیر پهلوی آتشی است که در رستنی‌ها ونباتات وجود دارد.

۴- آتش وازشت که به برق آسمان در موقع رعد گفته می‌شود.

۵- آتش سپی نشت آتشی است که در گروسمان یا عرش اعلی فروزان است.  

زرتشتیان به هنگام نیایش به سوی نور توجه دارند بدان سبب است که روح خود را در برابر انوار محسوس و دیده شده متوجه نور حقیقی و فروغ آمیغی خداوندی ساخته‌اند تا بلکه از جسمانیت و تیرگی صوری پاک شده و خود را به معبود ازلی نزدیک کند. نکته مهم درباره «آذر» این است که در برخی منابع و ترجمه‌های متون پهلوی آذر را پسر اهورامزدا می‌نامند این در حالی است که بنا به گفته‌های زرتشت در گات‌ها اهورامزدا را یگانه می‌دانسته‌اند و ذکر این عبارات فقط به علت احترام به این عنصر و البته بالا بردن ارزش ادبی آن بوده است.

گذشتگان آذرگان را روزی خجسته می‌دانستند و در خانه‌ها و بام‌ها آتش افروخته و آن روز را با شادی و شادمانی و خواندن نیایش‌ها و گستردن سفره آیینی با خوراکی‌های گوناگون در آتشکده‌ها که آذین بندی شده بودند، جشن می‌گرفتند. به هنگام جشن، بر آتش چوب‌های خوش سوز و خوش‌بو می‌نهادند و آنگاه به مناسبت آغاز سرما، از آتش فروزان در آتشگاه، هر کس اخگری به خانه برده و آن آتش تا پایان زمستان در خانه‌ها فروزان بود و نمی‌گذاشتند خاموش شود و آن را نیک فرجام و فرخنده می‌دانستند. یکی از نیایش‌هایی که در آذر روز هرماه و از جمله در آذر روز از آذرماه خوانده می‌شود «آتش نیایش» نام دارد که پنجمین نیایش از پنج نیایش «خرده اوستا» است. 

(3 رای، میانگین : 5٫00 از 5)

Loading...