آشنایی با زنجبیل

زَنجِبیل یا زنجفیل یک گیاه خوراکی، ادویه و گیاه دارویی است. در ایران باستان با نام شنگویر شناخته می‌شده است، گیاهی چندساله که دارای قسمت‌های زیرزمینی (ریزوم‌های غده‌ای) است و همین ریزوم‌های زیر خاک مورد استفاده دارویی، آشپزی و… قرار می‌گیرد. زنجبیل از گیاه زرد رنگ دارای رگه‌های بنفش با نام علمی Zingiber officinale بدست می‌آید. اگرچه معمولاً از زنجبیل به عنوان ریشه آن گیاه نام برده می‌شود ولی در اصل قسمت مورد استفاده گیاه ساقه متورم شده زیرزمینی آن است که «ریزوم» نام دارد. از داخل این ریزوم‌ها، ساقه، برگ و گل زنجیفل می‌روید که پس از خشک شدن، ریزوم‌ها خارج و مورد استفاده قرار می‌گیرد. زنجفیل گیاه بومی هندوستان است که امروزه در شمال آفریقا، جنوب آسیا و آفریقای شمالی کشت می‌شود و با توجه به محل کشت در رنگ‌های زرد، سفید و قرمز وجود دارد.

 

جنس زنجبیل سرده‌ای از تیره زنجبیلیان علفی ایستاده چندساله با حدود ۷۰ گونه بومی آسیای جنوب شرقی است با ساقه باریک و نی‌مانند و برگ‌های سرنیزه‌ای سـبز براق که از زمین‌ساقه‌ای غده‌ای می‌رویند؛ گل‌های آنها سبز مایل به زرد با لبه‌ای ارغوانی و لکه‌های کرم‌رنـگ و گل‌آذین مخروطی و کوچک و سنبله‌ای متراکم است که در تابستان از زمین ساقه بیرون می‌زند.

 

تاریخچه

 

زنجبیل از زمان‌های دور مورد استفاده بوده و هنوز هم درطب سنتی چین نقش مهمی را ایفا می‌کند. در ایران باستان نیز این گیاه با نام ژنگویر یا شنگویر شناخته شده بود و کاربرد داشت و از ایران و کشورهای عربی به سوی غرب سفر کرد. در غرب پزشکی یونانی به نام «دیوسکوریدس» نخستین بار در سده یکم میلادی کاربرد درمانی زنجبیل را ثبت کرد، گرچه سده‌ها پیش از آن این گیاه عطردار از کشورهای خاور دور به اروپا صادر می‌شد، تا سده‌های میانه، به عنوان یک ماده اولیه آشپزی در اروپا کاملاً شناخته شده بود.

 

امروزه این گیاه در بیشتر مناطق استوایی کشت می‌شود. آشنایان با پزشکی هندی آیورودا از آن به عنوان داروی جهانی نام می‌برند، این امر نه تنها به خاطر خواص ضد قارچی، ضد باکتری آن است، بلکه به خاطر اثر تسکین بخش آن بر روی دستگاه گوارش هم هست، که اینها باعث شده هندیان بیش از ۲۰۰۰ سال زنجبیل را مصرف کرده‌اند و یکی از بهترین شفابخش‌های طبیعی برای درمان بیماری‌های مسافرت، حالت تهوع و سرگیجه در غرب مطرح کرده و برخلاف بعضی داروهای مرسوم این بیماری‌ها هیچ عوارض جانبی منفی ندارد.

 

هند با تولید یک میلیون تن زنجفیل در سال، بزرگ‌ترین تولیدکننده زنجفیل است و چین در مقام دوم قرار دارد. در هندوچین قدیم، زنجیفیل کاربرد زیادی چه در آشپزی و چه در طب سنتی این نواحی داشته است. در قرن ۱۳ میلادی، اروپاییان با این گیاه آشنا شدند و زنجفیل را به عنوان ادویه در طبخ غذا مورد استفاده قرار دادند.

 

مصارف زنجبیل

 

زنجبیل به دو صورت تازه و پودر قابل استفاده است. بی‌شک زنجفیل تازه خواص بیشتری دارد و پودر زنجفیل به مرور زمان و با کهنگی بیشتر خواصش را از دست می‌دهد؛ در نتیجه در صورت استفاده از پودر زنجبیل به تاریخ تولید آن دقت کنید یا در خانه آن را درست کنید. همچنین فراورده‌های مختلفی از گیاه زنجبیل تولید می‌شود که از ریشه تازه یا خشک آن یا از طریق تقطیر روغن از ساقه آن تهیه می‌شود. یکی از معروفترین فرآورده‌های زنجبیلی، آبنبات زنجبیلی است.

 

ترکیبات زنجبیل

 

ترکیبات اصلی زنجفیل عبارتند از: انواع قندها (۵۰ تا ۷۰ درصد)، چربی‌ها ( ۳ تا ۱۸ درصد)، اولئورزین (۴ تا ۵/۷درصد) و ترکیبات سوزاننده (۱ تا ۳ درصد). یک قاشق غذاخوری زنجبیل تازه که حدود ۶ گرم وزن دارد ، ۵ کالری انرژی تولید می‌کند. یک گرم کربوهیدرات و مقدار بسیار جزئی چربی، پروتئین و فیبر هم در این مقدار زنجبیل موجود است.

 

 

برخی از خواص زنجبیل

 

در یک نگاه کلی، زنجبیل گیاهی ضد تهوع، مقوی قلب، ضد لخته شدن خون، ضد باکتری، آنتی اکسیدان، ضد سرفه، ضد سموم کبدی، ضد التهاب، ادرارآور، کاهش دهنده اسپاسم، محرک سیستم ایمنی، ضد نفخ شکم، پایین آورنده کلسترول خون، محرک گردش خون و محرک هضم غذا است که می‌تواند در درمان بیماری‌هایی مانند کم اشتهایی عصبی، برونشیت، رماتیسم و … مورد استفاده قرار بگیرد.

 

بررسی‌ها نشان داده‌اند که زنجبیل می‌تواند باعث جلوگیری از تهوع ناشی از عمل جراحی و شیمی درمانی شود، مطالعات بالینی در لندن انجام شد نشان داد مصرف یک گرم پودر زنجبیل در جلوگیری از حالت تهوع و استفراغ بعد از عمل جراحی به اندازه داروهای آرام‌بخش مرسوم مؤثر است. خاصیت گرم کنندگی و فعال کنندگی زنجبیل آن را به عنوان شفابخش خانگی معرفی کرده‌است.

 

دلیل سودمند بودن زنجبیل اجزای تشکیل دهنده اصلی زنجبیل شامل نشاسته، اسانس‌ها مانند زینجیبرن (zingiberen) که به زنجبیل بوی خاص میدهد، و رزین است. به نظر می‌رسد بیشتر ارزش درمانی زنجبیل به واسطه ترکیبات ادویه‌های آن یعنی جینجرول‌ها (Gingerols) است که طعم تند و سوزاننده آن ناشی از آن‌هاست، اگرچه هنوز طرز عمل آن مشخص نیست. تحقیقات نشان داده جینجرول که مهم‌ترین جزء تشکیل دهنده زنجفیل محسوب می‌شود و طعم تند و خاص زنجبیل ناشی از همین ماده است، از رشد سلول‌های سرطانی مخصوصا سرطان روده بزرگ جلوگیری می‌کند.

 

♦ همچنین مهم‌ترین خواص زنجبیل عبارتند از :

 

زنجبیل تازه را برای سرماخوردگی و آنفلوآنزا بکار می‌برند.

زنجبیل خشک شده را جهت درمان سرگیجه و تهوع مصرف کنید.

زنجبیل میل جنسی را افزایش می‌دهد و برای زناشویی مؤثر است.

زنجبیل سبب تقویت اسپرم می‌باشد.

برای درمان زود انزالی زنجبیل مفید است.

قرص آن را برای درمان آرتریت و مشکلات گردش خون مورد استفاده قرار دهید.

 

میزان مصرف زنجبیل

 

بر اساس طب سنتی، گیاه زنجبیل طبیعتی گرم و محرک دارد. در نتیجه هر چند برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود اما امکان حساسیت زایی دارد و باید میزان مصرف آن را کنترل کرد. مصرف روزانه ۳ گرم زنجفیل مجاز است که می‌توان در ۲ یا ۳ نوبت یا به صورت یک جا مصرف کرد. مصرف بیش از اندازه زنجفیل ممکن است باعث ایجاد سوزش سردل یا اختلال در سیستم عصبی شود. خوردن آن برای کودکان زیر ۲ سال توصیه نمی‌شود و کسانی که سنگ کلیه دارند، داروهای قلبی و دیابتی مصرف می‌کنند و خانم‌ها در دوران شیردهی و بارداری بهتر است قبل از مصرف زنجفیل با پزشک خود مشورت کنند.

به این مطلب امتیاز دهید: